De volgende stap in de EU: initiatiefrecht voor het Parlement.

Door Sietse Mol, Antrude Oudman op 31 januari 2023 om 15:00

De volgende stap in de EU: initiatiefrecht voor het Parlement.

Het Europees Parlement is de Eerste Kamer van de EU. Voor concrete wetsvoorstellen moet ze maar afwachten wat op tafel wordt gelegd, want dan pas mag ze meedoen. Alleen de Europese Commissie heeft initiatiefrecht, en de Raad van Ministers heeft initiatiefrecht met de Commissie bij gemeenschappelijk buitenlands beleid en veiligheidsbeleid. Niet het Parlement. En dat is vreemd. Nationale parlementen hebben wél initiatiefrecht, waarom het Europese Parlement nog niet?

Relevant maar niet concreet

Sinds het Verdrag van Maastricht (1992) mag het Parlement de Commissie vragen om met een bepaald voorstel te komen. Ze heeft alleen direct initiatiefrecht over de eigen organisatie om de regels over haar eigen samenstelling, verkiezing en taakvervulling aan te passen. Sinds het Verdrag van Lissabon (2007) mag het Parlement ook een herziening van de Verdragen zoals die afgesproken zijn binnen de Unie in gang zetten. De Verdragen zijn de spelregels van de hele EU.

In de huidige gewone wetgevingsprocedure speelt het Parlement wel een grote rol, want in de verschillende lezingen mag zij amendementen doen op het voorstel. Maar dat betekent dat ze alleen mag aanpassen wat al op tafel ligt. En er zijn ook bijzondere wetgevingsprocedures waarbij het Parlement alleen haar mening mag geven.

Evenwicht

De EU jongleert met verschillende dingen. Ze moet namelijk een procedure bedenken die recht doet aan de EU zelf – als één Unie – én aan al haar losse lidstaten. Een stap te veel naar één Unie kan de nationale controle inperken, een stap te veel naar die 27(+) verschillende lidstaten kan de procedure ontzettend inefficiënt maken. In jargon: er moet een evenwicht zijn tussen intergouvernementalisme (landen) en supranationalisme (autoriteit die boven nationale staten staat).

Uiteindelijk moet de EU dus een balans vinden tussen efficiëntie, democratie en nationale controle. De Commissie blijft echter de enige die wetsvoorstellen kan doen. Zij houdt bovendien ook tijdens het besluitvormingsproces invloed op het voorstel en kan altijd veranderingen doorvoeren of een voorstel intrekken.

Democratisch tekort of verbetering?

Waarom heeft het Parlement eigenlijk nog geen initiatiefrecht? Er zijn onder andere deze vier redenen tegen initiatiefrecht voor het Parlement.

Ten eerste heeft het Parlement al meer macht en bevoegdheden gekregen binnen de Unie. Zo mag het bijvoorbeeld door een motie van afkeuring de Commissie ontslaan en levert het kandidaten voor het voorzitterschap van de Commissie. Ten tweede zou het Parlement niet democratisch genoeg zijn. Zo was de opkomst bij de verkiezingen in 2019 51%1. Ten derde vindt men dat het Parlement niet als een nationaal parlement functioneren aangezien de EU

geen land is. Ten slotte zou een initiatiefrecht voor het Parlement leiden tot een hoog aantal wetsvoorstellen, met inefficiëntie tot gevolg.

Een verstoord evenwicht?

Binnen de EU wordt veel gesproken over een ‘democratisch tekort’. Dit betekent dat de Europese kiezers niet het gevoel hebben dat ze EU-beleid kunnen veranderen. Dit blijkt bijvoorbeeld uit de Parlemeter (het onderzoek naar publieke opinie van het Europees Parlement) van 2020: 50% van de EU- burgers heeft niet het gevoel dat hun stem telt binnen de EU2.

Als PerspectieF zien we de noodzaak in van initiatiefrecht voor het Europees Parlement. Allereerst is het algemeen bekend dat er in Brussel veel lobbyisten actief zijn die grote invloed hebben op het beleid. Zo wist de autolobby pas nog nieuwe emissienormen af te zwakken. Dit leidt tot onrechtvaardigheid. Wetgeving waarin de belangen van bedrijven centraal staat, gaat voorbij aan het belang van de burger. Initiatiefrecht van het Parlement kan de macht van deze lobbyisten inperken. De gehele democratische insteek van het Parlement kan er namelijk voor zorgen dat initiatieven weer gebaseerd zijn op ideeën en behoeften van het Europese volk in plaats van op die van de markt.

Ook zijn we ons door de Russische inval in Oekraïne meer bewust dat de EU zich moet versterken om een tegenmacht te worden. Zo pleit de Franse president Macron voor uitbreiding met een Europese defensiemacht en verdere Europese investeringen in vergroening en digitalisering van de gezamenlijke economie van lidstaten3. Dit maakt de noodzaak voor een sterke democratie binnen de Unie nog groter.

Daarnaast is de Europese Raad met regeringsleiders steeds machtiger geworden sinds de Eurozone-crisis. Zij bepalen namelijk de algemene politieke beleidslijnen en prioriteiten voor de EU. Terwijl zij aan niemand direct (democratische) verantwoording schuldig zijn. Alleen hierom is het al van groot belang om het Parlement meer handvatten te geven als het wetgevend initiatiefrecht.

Slot

Het democratische evenwicht binnen de Europese Unie is uit balans. In de tijd waarin we leven is het essentieel om na te blijven denken over de manier waarop we de EU inrichten. Democratie is immers één van de kernwaarden van de EU. Initiatiefrecht voor het Parlement moet de volgende stap hierin zijn.

  1. NOS. (2019, 26 mei). Opkomst bij EU-verkiezingen lijkt hoogste in 20 jaar. NOS.nl. https://nos.nl/artikel/2286364-opkomst-bij-eu-verkiezingen-lijkt-hoogste-in-20-jaar
  2.  Kantar. (2021). A GLIMPSE OF CERTAINTY IN UNCERTAIN TIMES. European Parliament. https://www.europarl.europa.eu/at-your-service/files/be-heard/eurobarometer/2020/parlemeter-2020/en-report.pdf
  3. Boekestijn, A. J., Blom, M., Segers, M., Livestro, J., Schoonis, J., & Vries, C. de. (2022, May 6). Durf te dromen van een groot en sterk Europa. NRC. https://www.nrc.nl/nieuws/2022/05/06/durf-te-dromen-van-een-groot-en-sterk-europa-a4123050