Weg met de financiële prikkel achter het opvangbeleid

vluchtelingen.jpg
Pieter van Daalen bv.jpg
Door Pieter van Daalen op 15 mei 2023 om 16:40

Weg met de financiële prikkel achter het opvangbeleid

Het is een reëel scenario dat deze zomer een nieuwe opvangcrisis zal ontstaan. De instroom is hoger dan verwacht en het COA lijkt niet in staat om hier voldoende op te anticiperen. Het scenario dat er opnieuw asielzoekers buiten moeten slapen werd door premier Rutte niet uitgesloten, terwijl ironisch genoeg zijn partij de afgelopen tien jaar verantwoordelijk was voor dit asielsysteem. De VVD leverde de afgelopen tien jaar de verantwoordelijke staatssecretaris en bleek niet in staat om een duurzame oplossing te vinden voor het opvangbeleid, om over de kwaliteit van de opvang nog maar te zwijgen.

Op dit moment is de instroom van 2023 vele malen hoger dan verwacht, in het hoogste scenario wordt er gerekend op meer dan 76.000 personen. Volgens onder andere de VVD, in persoon Mark Rutte en rechtse oppositiepartijen, ligt de oplossing van deze opvangcrisis in het beperken van de huidige instroom. Een verwerpelijk, maar politiek aantrekkelijk antwoord voor de korte termijn. Naast dat dit onhaalbaar is, is het geen antwoord voor de structurele crisis. Een remedie voor deze opvangcrisis is niet simpel te vangen in leuzen als ‘grenzen dicht’ en ‘beperk de instroom’. Voor deze opvangcrisis moet een langetermijnoplossing gevonden worden: doordachte voorstellen die leiden tot een verstandig én barmhartig asielbeleid. Eén daarvan is het omgooien van het financieringsbeleid achter de asielopvang.

De financiële prikkel achter de asielopvang

Hoewel de huidige situatie op dit moment zeer extreem is, is het te laag inschatten van de asielinstroom niet nieuw: de afgelopen 23 jaar gebeurde dit maar liefst 21 keer. De crux zit hem in het feit dat op basis van deze verwachte instroom het COA budget krijgt. Het Ministerie van Justitie bestelt namelijk bedden (opvangplekken) bij het COA op basis van de verwachte instroom en geeft het COA een voorschot waarmee het aan de slag kan. De afgelopen 23 jaar ging het COA hierdoor structureel met te weinig budget te werk en de uiteindelijke uitgaven aan de asielopvang bleken stelselmatig hoger dan begroot.

In het geval dat de instroom hoger is dan verwacht, moet het COA ook nog eens onder hoge druk opschalen. Dit opschalen kost veel geld, en noodopvanglocaties, waar op dit moment meer dan 15.000 asielzoekers en statushouders verblijven, en crisisnoodopvanglocaties (hotels, sporthallen, etc. die tijdens de hoogtijd van de crisis werden gebruikt) zijn minimaal twee keer zo duur als reguliere opvangplekken. De kwaliteit in de (crisis)noopopvang is daarnaast vele malen slechter dan de al lage kwaliteit in de reguliere opvangplekken. Zo bleek 10 vierkante meter woonruimte voor 4 personen in de noodopvang in Leeuwarden acceptabel voor het COA. De hygiëne was er ondermaats en veel voorzieningen waren niet aanwezig. 

Dat het COA continu op- en afschaalt, is gevolg van een financiële prikkel. Zoals geconstateerd betaalt het Ministerie van Justitie het COA per bed. Indien deze bedden van tevoren begroot zijn, betaalt het ministerie ook voor bedden die leeg blijven, bijvoorbeeld omdat een gezin van drie personen op een kamer van vier personen slaapt. Echter, wanneer er meer bedden gerealiseerd moeten worden vanwege een hogere asielinstroom dan verwacht, betaalt het ministerie alleen voor het benodigde aantal bedden. Het COA moet vervolgens zelf betalen voor de bedden die leeg blijven. Hierdoor schaalt het COA direct af zodra het aantal asielzoekers in de noodopvang afneemt vanwege de hoge kosten van de lege bedden.

Waarschuwing van het COA

De financiële prikkel is dus leidend en zorgt ervoor dat er niet flexibel gereageerd kan worden op een piek. Het COA heeft meermaals gepleit voor het realiseren van meer duurzame opvangplekken om zo flexibeler te kunnen reageren. Dit deden ze onder andere recentelijk in 2015, 2018 en 2020, maar dit signaal is continu genegeerd. Het COA waarschuwde hiernaast in 2019 al voor het tekort aan opvangplekken. In de tijd dat de asielinstroom niet zo hoog was als nu, had er geluisterd kunnen worden naar het COA en had er gewerkt kunnen worden aan een structurele oplossing. Het COA werd echter genegeerd en het structurele probleem werd niet aangepakt.

Kosteninefficiëntie in plaats van kostenefficiëntie

Nederland blijkt als gevolg van politieke keuzes niet in staat om een hogere instroom in goede banen te leiden. Er wordt gestuurd op een verwachte asielinstroom die telkens onderschat wordt. Het op- en afschalen kost veel geld en de (crisis)noodopvanglocaties zijn per bed vele malen duurder. Het financieringsstelsel wat gericht is op kostenefficiëntie leidt ironisch genoeg tot hogere kosten en de financiële prikkel bleef.

Het is maar de vraag of het COA in staat is om voldoende (crisis)noodopvangplekken te realiseren deze zomer. Om dit in de toekomst te voorkomen moet het financieringsbeleid op de schop. De financiële prikkel moet weg, en om flexibel te kunnen reageren op een hogere instroom moeten er zo snel mogelijk meer duurzame opvangplekken gerealiseerd worden en blijven. Het is van groot belang om te zorgen voor een buffer tijdens periodes van grote instroom, waarbij men creatief kan zijn. Zo zouden er opvangplaatsen kunnen worden ingericht die zowel dienen als asielzoekerscentrum als reguliere woningen. Genoeg om over na te denken, maar de conclusie dat het financiële beleid achter de asielopvang op de schop moet, staat buiten kijf.