De Europese Unie moet geloofwaardiger opereren, wil het Armenië werkelijk ondersteunen
OPINIE - Gepubliceerd in het ND
Op 17 oktober gaf de Armeense premier Nikol Pasjinjan een speech in het Europees Parlement in Straatsburg. Pasjinjan stelde dat Armenië klaar is voor verdere toenadering tot de Europese Unie op basis van ‘gedeelde waarden’ en ‘democratie’. Pasjinjan ziet de EU als een betrouwbare vervanger van Rusland, nu het Kremlin in de ogen van veel Armeniërs onbetrouwbaar is door openlijk de kant van Azerbeidzjan te kiezen in het conflict rondom Nagorno-Karabach (een enclave van Armeniërs waarover Azerbeidzjan de controle heeft opgeëist, met een uittocht van Armeniërs tot gevolg, red.)
De EU is ook, zo zou je kunnen stellen, de enige optie voor Pasjinjan, nu Armenië in de Noordelijke Kaukasus omringd wordt door vijanden. De relaties met Rusland zijn slechter dan ooit, Turkije is een gezworen bondgenoot van Azerbeidzjan, en ook Iran hoeft geen enkele vorm van westerse interventie in de regio. De schreeuw om hulp van Pasjinjan naar de EU is dan ook logisch omdat het een machtige bondgenoot nodig heeft die veiligheidsgaranties kan bieden. Kortom: de weg is open voor de EU om zich te presenteren als een betrouwbare vervanger van Rusland. Maar voordat de EU Armenië kan ondersteunen, moeten eerst een aantal blokkades worden overwonnen.
Ongeloofwaardig
Als eerste moet de EU een coherente visie ontwikkelen voor de Kaukasus-regio. De afgelopen jaren heeft de EU een ongeloofwaardig en inconsistent beleid gehanteerd in de Kaukasus. Aan de ene kant wilde het inzetten op de verspreiding van democratische waarden en mensenrechten in Armenië en Georgië, maar aan de andere kant voerden puur economische overwegingen de boventoon bij de gasdeal met Azerbeidzjan. Hier is compleet weggekeken bij de grove mensenrechtenschendingen die het regime van Azerbeidzjan heeft begaan. Door deze gebrekkige visie heeft de EU op dit moment geen diplomatieke machtspositie in het conflict rondom Nagorno-Karabach.
Dit viel ook te zien aan het feit dat Azerbeidzjan het recente statement van Armenië, Frankrijk, Duitsland en voorzitter Charles Michel van de Europese Raad niet ondertekende. In dit statement wordt gesproken over de strikte waarborging van geweldloosheid en ook van de dreiging tot geweld. Aliev (de president van Azerbeidzjan) voelde geen enkele noodzaak om dit verdrag te ondertekenen en was bij machte om de EU buiten het diplomatieke overleg te houden.
Minder afhankelijk
De EU heeft deze onderhandelingspositie volledig aan zichzelf te wijten. Als de EU minder afhankelijk is van Azerbeidzjan (en dus de stekker uit de gasdeal trekt), kan het ook diplomatiek vele malen verder gaan met het verstrekken van veiligheidsgaranties aan Armenië, het sanctioneren van Azerbeidzjan en druk uitoefenen op Azerbeidzjan om de grens definitief vast te stellen. Op deze manier presenteert de EU zich als een partner van Armenië dat in staat is om het te beschermen wanneer dat nodig is. Vooral wanneer Rusland op de deur klopt of Azerbeidzjan dreigt met geweld, kan de EU Armenië steunen.
Naast de uitbreiding van diplomatieke macht in de regio heeft de EU de mogelijkheid om Armenië intern te steunen, nu de grip van het Kremlin op Armenië is verslapt. De oorlog in Oekraïne en het feit dat Armenië Rusland niet meer nodig heeft als bemiddelaar in het conflict rondom Nagorno-Karabach na het verlies van de enclave opent deuren voor de verspreiding van Europese waarden en de versterking van democratische instituties Maar voor de verdere verdieping en versterking van Armeense instituties zal de EU op de korte termijn geld moeten uittrekken.
Vergaande ondersteuning van het maatschappelijk middenveld, onderwijs en de bestrijding van desinformatie moeten hierbij prioriteit zijn. Op die manier wordt het prodemocratische kamp in Armenië veel weerbaarder gemaakt. Daarnaast is de inzet op economische samenwerking en innovatie van vitaal belang om Armenië minder afhankelijk van Rusland te maken. Op dit moment is Armenië voor infrastructuur en gas en olie voor een groot deel afhankelijk van Rusland. De afbouw van deze afhankelijkheid en de opbouw van een weerbare democratie in Armenië is een langetermijnproces wat oprechte toewijding van de EU vereist.
Gasdeal
De roep van Armenië dwingt de EU keuzes te maken. Als het bereid is Armenië te steunen, trekt het de stekker uit de gasdeal, gaat het pal voor de territoriale integriteit van Armenië staan en investeert het in de weerbaarheid van de Armeense democratie.
