Een roep om mensenrechten in Europees asielbeleid

IMG-20221118-WA0000.jpg
D van Holten.jpg Evert ten Winkel.jpg Huibert.jpg
Door Daniël van Holten, Evert ten Winkel, Huibert Roest op 24 november 2022 om 18:00

Een roep om mensenrechten in Europees asielbeleid

Er is weinig zicht op een humane oplossing van de Europese asielcrisis. Dat blijkt wel als je luistert naar Don Ceder en europarlementarier Tineke Strik (GL) bij de migratieavond van CDJA en PerspectieF van 28 oktober. De huidige situatie met de Dublin-afspraken over asiel, de lidstaat waar de asielzoeker aankomt is verantwoordelijk, werkt niet. Schengen maakt het lastig om een Europees asielbeleid goed te handhaven, de EU schendt mensenrechten via Frontex en alle Europese landen kijken vanuit eigenbelang weg. Ondertussen zitten asielzoekers in limbo, ongeacht of ze terecht vluchten of niet. Zo mogen we niet omgaan met kwetsbare mensen op de vlucht? Het wordt tijd voor wat discussie over het falen in het verleden en wat vooral moet tellen in een nieuw asielbeleid in Europa.

Het ideaal is een werkend en geordend asielsysteem dat recht doet aan mensen en asielstromen regelt. Recht doen aan mensen moet met compassie gepaard gaan en mensenrechten respecteren. Europees asielbeleid heeft vaak gewerkt, maar vooral in het optrekken van muren en het buitenhouden van mensen. Het wordt tijd om het humaner te maken. Asielbeleid moet niet alleen om een werkend systeem gaan - en alleen dat als doel hebben - maar ook de hulpvraag beantwoorden en daarbij de menselijke waardigheid respecteren.

 

Het huidige systeem is slecht berekend op schommelende asielstromen met pieken van veel aanvragen in korte tijd, omdat het vasthoudt aan alle aanvragen in het eerste aankomstland beoordelen. Dat is vaak alleen Griekenland of Italië. Bijkomend toont het systeem ook zijn kwetsbaarheid op een paar eilanden die door het ongeluk van de topografische ligging aantallen vluchtelingen krijgen die ze niet aankunnen, zoals Lesbos en Lampedusa. Logischerwijs ligt de oplossing hiervoor in een eerlijke verdeling of een behandeling van een aanvraag vóór aankomst in Europa. Dat kan zijn vanuit een doorvoerland voor asiel, maar vaak niet in de thuissituatie waar vandaan gevlucht wordt. En daarbij is gedwongen verplaatsing van asielzoekers en behandeling in een derde land, zoals de Rwandadeal, voor ons ondenkbaar. Ook rechten en verdragen opschorten en opzeggen is niet het antwoord. Verdragen en rechten zijn juist wat het proces goed laat verlopen, het systeem voorspelbaar en betrouwbaar maakt, en mensen beschermt; ook als het moeilijk of niet populair is om recht te doen.

 

Een aantal zaken bespreken we specifiek: de Turkijedeal die de asielketen uitbesteedt, bootvluchtelingen in het Middellandse zeegebied en de pushbacks. Deze twee zijn cruciaal om verschillende politieke keuzes en minimumgrenzen voor ons beleid aan te geven.

 

Door de oorlog in Syrië sloegen miljoenen mensen op de vlucht. Sinds 2011 kwamen veel vluchtelingen ook Europa binnen, wat in 2015 leidde tot een politieke crisis. Omdat landen het niet eens werden over een gezamenlijke aanpak, werd besloten om een overeenkomst met Turkije te sluiten in plaats van het probleem binnen Europa op te lossen. De deal moest voorkomen dat vluchtelingen Europa binnenkwamen, in ruil voor miljardensteun aan Turkije welke bedoeld was voor betere leefomstandigheden voor vluchtelingen in dat land. Een andere tegemoetkoming was dat Turken gemakkelijker naar Europa zouden kunnen reizen. Een van de doelen die de EU had, was om asielzoekers te ontmoedigen om de Middellandse Zee over te steken en daarmee ook de praktijken van smokkelaars tegen te gaan. De Turkijedeal heeft ervoor gezorgd dat de vluchtelingenstroom naar Europa ingeperkt werd, maar wel ten koste van andere doelen. Het afkopen van een vluchtelingenstroom blijft lelijk, want het is verantwoordelijkheid voor handelen en plicht tot helpen uitbesteden. Het heeft echter nog een bijeffect: de mensenrechtenomstandigheden zijn niet in lijn met de deal en de garanties waar Europa voor zou staan worden daar niet gehonoreerd.

 

Terwijl Syriërs eerder gastvrij werden ontvangen in Turkije, is er nu veel minder verdraagzaamheid. Syrische vluchtelingen in Turkije worden nu ten onrechte tot zondebok van economische problemen gemaakt.[1] Terwijl Erdogan eerder beloofd had nooit Syriërs terug te sturen, zijn er al honderden teruggestuurd en heeft hij gedreigd zo’n miljoen Syriërs terug te sturen.[2] Onder dwang moeten zij met een formulier bevestigen terug te willen. Bovendien is het in Syrië nog altijd niet veilig. Syriërs in Turkije worden steeds vaker gediscrimineerd en er ontstaan regelmatig rellen na kleine incidenten waarbij Syriërs worden aangevallen[3]. Dit alles staat in schril contrast met de eerdere situatie. Het tij in Turkije is gekeerd.

 

De pijnlijke les van de Turkijedeal is dat problemen uitstellen en afkopen een humanitaire prijs heeft. Daarnaast zijn vluchtelingen zelf vaak een drukmiddel van Erdogan geweest en heeft Erdogan hierdoor een chantagemiddel over de rug van kwetsbaren heen richting het Westen. De Turkijedeal is wel erg geordend en bereikt een van de belangen, maar daarvoor verliezen we veel aan menselijke waardigheid en rechtvaardigheid en hebben de Syriërs in Turkije een zwakke positie. De EU en lidstaten moeten daarom erkennen dat Turkije niet meer een veilig derde land is voor samenwerking. Tot de gedwongen en gevaarlijke uitzettingen van Turkije naar Syrië stoppen moeten de privileges die Turkije krijgt heroverwogen worden. En dit risico moet beter meegenomen en gedekt worden als ooit nog zo’n deal wordt gemaakt met een doorvoerland buiten de EU.

 

Daarnaast is het tijd dat de EU pushbacks, waar vluchtelingen op land of op zee zonder proces worden teruggeduwt, gaat beëindigen. Dat is zelfs alle regels[4][5] schenden om maar mensen met gevaar voor kwetsbare levens weg te sturen. Boten worden weggeduwd om maar niet aan onze wal te komen, want dan zouden we er toch maar verantwoordelijk voor worden. Dit vinden wij een van de grootste mensenrechtenschendingen van deze tijd, omdat het willens en wetens aan de Europese buitengrens gebeurt, door Frontex en Griekse en Italiaanse kustbewaking. Hier gelden niet eens de regels voor een geordend asielsysteem, en breken we daarvoor met veel internationaal en Europees recht.

 

Samenvattend moeten we aan een nieuw asielsysteem gaan werken voor Europa. Dit moet een systeem zijn dat meer gericht is op menselijke waardigheid, rechtvaardigheid, en op een eerlijke verdeling tussen staten. Het moet de problemen van nu, oneerlijke verdeling en ook op de mensenrechtenkosten van ons asielbeleid oplossen. Het asielsysteem werkt niet of het werkt deels, maar alleen om de boot af te houden, met alle risico’s en gevaren van dien. Een perfect asielsysteem is moeilijk tot niet politiek haalbaar, maar probeert toch een paar veranderingen aan te brengen. Daarom deze voorstellen voor onze politici die er op landelijk en Europees niveau bezig mee zijn. 1) Blijf hameren op betere verdeling van vluchtelingen. 2) zorg dat het aanmelden in eerste Schengenland afgezwakt wordt en ontlast de typische eerste aankomstlanden Griekenland en Italië. 3) Sluit niet even makkelijk deals zoals met Turkije zonder betere garanties op mensenrechten. 4) Zorg dat je in verdragen over asiel met partners buiten de Unie kunt belonen en straffen voor hoe goed ze zich aan mensenrechten afspraken houden.  5) blijf met ontwikkelingssamenwerking en diplomatie in de weer om conflicten en verstoringen vroeg te beeindigen. Niet alleen omdat het vluchtelingenstromen veroorzaakt maar ook om het conflict zelf. 6) Neem dit mee als consequentie van ons handelen, het zij militaire interventie of het zij uitputtend beleid dat klimaten onleefbaar maakt.

 

Auteurs uit de Werkgroep Buitenlandse Zaken:

Evert te Winkel

Huibert Roest

Daniel van Holten

Begrippen: 

Non-refoulement:

Non-refoulement is een basisbeginsel in het internationaal recht dat een land dat asielzoekers of vluchtelingen ontvangt verbiedt terug te sturen naar een land waar zij vervolging te vrezen hebben.

 

Dublinverdrag:

Het Dublinverdrag, vaak kortweg Dublin III, is een Europese verordening die bepaalt welk land verantwoordelijk is voor het in behandeling nemen van asielverzoeken. Normaal gesproken is dit het eerste land waar de asielzoeker als eerste voet zet in het Schengengebied. Soms kan een andere lidstaat ook verantwoordelijk zijn, bijvoorbeeld als er al gezins- of familieleden wonen die daar een verblijfsvergunning hebben.

 

Pushbacks:

Op zee of op land met geweld en dwang vluchtelingen voor hun aanvraag en zonder enig proces dwingen terug te gaan. Dit is of richting open zee of een landsgrens over. Dit is illegaal, want iedereen heeft in ieder geval het recht om de aanvraag te doen en die wordt individueel behandeld. Daarnaast is dit mogelijk ook strijdig met het principe non-refoulement.