Gedragswetenschapper Ben Tiggelaar vertelde ooit: Als je voor een moeilijke beslissing staat, schrijf dan de voor en nadelen op een lijstje van je keuze, maar schrijf ook de voor en nadelen op wanneer je die keuze niet zou maken, en kom dan tot je afweging. Daarbij is de context uiteraard erg belangrijk. Hoewel de het referendum niet over de Europese Unie ging, woog dit frame natuurlijk wel mee bij de beslissing van veel kiezers. Enkele overwegingen van PerspectieF op dit thema: 

PerspectieF is voorstander van het associatieverdrag...
In een debat over de toekomst van de Europese Unie stelde PerspectieF dat handel een belangrijk instrument is voor rechtvaardige vrede. "Stabiele regelingen en goede verdragen zorgen voor een gezonde wederzijdse afhankelijkheid. Door een goed gemeenschappelijk beleid van vrijheid van werknemers, goederen, kapitaal en diensten en een stabiele munt vormen we een aantrekkelijk blok om handel mee te voeren en niet om te bedreigen." De Europese Unie heeft met meer dan 20 verschillende landen wereldwijd associatieverdragen, waarin handel vaak een belangrijk onderdeel van de afspraken vormt. Niet alleen kan een associatieverdrag de Nederlandse export ten goede komen, ook biedt het kansen voor ondersteuning op het gebied van bijvoorbeeld mensenrechten- en anti-corruptiebeleid. 

... maar ziet ook nadelen voor bijvoorbeeld (jonge) boeren.
Het associatieverdrag lijkt goed te zijn voor de handel (306 van de 323 pagina's in het verdrag gaan over handel, volgens NRC). Tegelijk hebben veel boeren (en belangenorganisaties) gewaarschuwd voor het verdrag. In Nederland geldt strengere regelgeving ten aanzien van milieu en het welzijn van dieren. Men vraagt zicht terecht af hoe het 'gelijke' speelveld eruit zal komen te zien. In gesprekken die PerspectieF had met jonge boeren (speerpunt 2015-2016) kwam dit duidelijk naar voren.

Een stem tegen het associatieverdrag is niet per definitie een populistische stem.
PerspectieF vindt dan ook dat er terechte en inhoudelijke redenen kunnen zijn om tegen het associatieverdrag te stemmen, zoals dat bijvoorbeeld voor (jonge) boeren geldt. Onderzoek naar het stemgedrag van bijvoorbeeld de Radboud Universiteit laat dit duidelijk zien. Een nee-stem is daarmee niet automatisch een populistische stem. Uit dit onderzoek blijkt eveneens dat maatschappelijke onvrede slechts een beperkte directe rol lijkt te hebben gespeeld bij de uiteindelijke stemkeuze. Opvattingen over het verdrag waren belangrijker, maar deze opvattingen werden wel deels ingegeven door maatschappelijke onvrede. 

PerspectieF is tegen referenda...
Een raadgevend referendum functioneert niet. Hierin maakt de ChristenUnie fractie wat PerspectieF betreft een terechte afweging, als zij refereert aan een rapport van Gert Schutte: “Deze vorm lijkt door het raadgevend karakter de rechten van het parlement intact te laten. Dit is echter schijn. Bij een negatieve uitslag is de positieve beslissing van het parlement van rechtswege vervallen. De beide Kamers moeten dan opnieuw een besluit nemen, maar staan dan niet meer vrij tegenover de kiezers. Dan het wetsvoorstel opnieuw aanvaarden schept pas echt een kloof met de kiezers. (...) Wie een referendum wil, zal de consequentie moeten aanvaarden dat het bindend is.'" 

... heeft begrip voor de afweging van de fractie in de Tweede Kamer...
Schutte merkt terecht op dat een raadgevend referendum in theorie wel bestaat, maar in praktijk niet zo functioneert. De ChristenUnie liet dit ook merken na de uitslag van het referendum: “Dat een ruime meerderheid van de kiezers tegen het associatieverdrag heeft gestemd, is een duidelijk signaal dat moet doorklinken in het debat over de betekenis van het referendum en de mogelijke aanpassing van het verdrag.” PerspectieF vindt dat Gert-Jan Segers er goed aan doet om deze uitslag mee te nemen in de afweging. Simpelweg de uitslag de deur wijzen vanwege het raadgevende karakter gaat niet.

... maar vraagt wel om scherpere uitleg.
Uit onderzoek van I&O Research in aanloop naar het referendum blijkt dat de meeste twijfelaars bij de ChristenUnie zitten. Een twijfelachtige eer. Leden én kiezers stemmen uit overtuiging 'nee', bijvoorbeeld vanwege eurosceptische of inhoudeijke redenen. Anderen vol overtuiging 'ja', bijvoorbeeld vanwege handel of de kansen wat betreft mensenrechten. Een derde groep blijft thuis. In de verwachting dat de politiek voor hen de afweging zal maken. 

Het zou de ChristenUnie in de Tweede Kamer goed doen als zij hun overwegingen scherper verantwoorden richting de leden en de kiezers, uitgebreider dan zij nu doet. Om het nog maar eens in de woorden van Tichelaar te zeggen: "Als je voor een moeilijke beslissing staat, schrijf dan de voor en nadelen op een lijstje van je keuze, maar schrijf ook de voor en nadelen op wanneer je die keuze niet zou maken, en kom dan tot je afweging." Maak ons deelgenoot van die lijstjes en de afweging.